ფსიქიურად დაავადებული ცოლი და შეყვარებული ქალი - კონსტანტინეს საყვარელი ქალების უდროოდ შეწყვეტილი სიცოცხლე
კონსტანტინე გამსახურდიას პირადი ცხოვრება ისეთივე მძაფრი და მშფოთვარე იყო, როგორც ეპოქა, რომელშიც მას და მის თანამედროვეებს უხდებოდათ ცხოვრება. კონსტანტინეს გენიალური რომანების შექმნას და ჩვენამდე მოტანას, როგორც ჩანს, მისი საყვარელი ქალების მხრიდან მსხვერპლი დასჭირდა - დიდი ხნის წინ დაწყებულ და მიტოვებულ "მთვარის მოტაცებას" რებეკა ვაშაძის გარდაცვალების შემდეგ მიუბრუნდა მწერალი და ბოლომდე დაასრულა კიდეც. "დავით აღმაშენებელი" კი მეორე დიდ სიყვარულს - მირანდა ფალავანდიშვილს უძღვნა, ხოლო როგორც მკვლევარი, პროფესორი სოსო სიგუა აღნიშნავს, რომ არა მირანდას ავადმყოფობა და გარდაცვალება, კონსტანტინე დაასრულებდა დაწყებულ რომანს - "თამარ"...
- სანამ კონსტანტინე გამსახურდია ცოლად რებეკა ვაშაძეს შეირთავდა, რებეკას თანაკლასელი მოსწონდაო.
- დიახ, გიმნაზიელი კონსტანტინე რებეკა ვაშაძის თანაკლასელს, სილამაზით გამორჩეულს, ჭიათურელ ვერა აბდუშელიშვილს შეუყვარდა. კონსტანტინესაც მოსწონდა ვერა, მაგრამ მათ შორის რებეკა ჩადგა და ჭაბუკს გული აუცრუა, ვერა შენზე ჭორაობს, კოწიას დახეული ფეხსაცმელებიდან ფეხის თითები მოუჩანსო. მას შემდეგ გაბრაზებული კონსტანტინე ვერას აღარც კი დალაპარაკებია... გავიდა დრო. ჭიათურაში მასწავლებლობდნენ ვერა, რებეკა და გალაკტიონის სატრფო - ოლია ოკუჯავა. ვერას ისევ უყვარდა კონსტანტინე, თუმცა, ის უცხოეთის ნისლებს იყო გადაყოლილი და გიმნაზიის შემდეგ ვერა არც ენახა. ვერას განუქარველი სიყვარულის შესახებ კარგად იცოდა რებეკამ და სკოლაში ხმამაღლა კითხულობდა ხოლმე.
კონსტანტინე და რებეკა
- თუმცა, ვერასგან განსხვავებით, რებეკას ოცნება ასრულდა...
- მოღწეულია მრავალი უსტარი, რომელსაც ახალგაზრდა მწერალი რებეკას პეტერბურგიდან, მოსკოვიდან, მიუნხენიდან, ბერლინიდან, მატარებლიდან თუ ტყვეთა ბანაკიდან უგზავნიდა. (მათი ნაწილი მოგვიანებით ბუხარში შეუყრია და დაუწვავს რებეკას). ამ გზით უმტკიცებდა სიყვარულს, სწუხდა, რომ მარტო დატოვა და თავად ევროპას მიაშურა, პატიებას სთხოვდა, ალერსით უწოდებდა რების, რებიკას, რევეკას, პენელოპეს... აცნობდა თავისი ცხოვრების წვრილმანებს - როდის იყო მთვრალი, რა დალია - არაყი თუ კონიაკი, როგორ დაიწყო თამბაქოს მოწევა, როგორ უბწკინა ლოყაზე ვიღაც გერმანელმა ქალმა... რებეკას მამა, ისაია ვაშაძე, შეძლებული მღვდელი იყო. მშობლებს სასიძო არ მოსწონდათ, რადგან კონსტანტინე საეჭვო პერსპექტივის მარადიული სტუდენტი იყო - ხელთ წიგნი ეჭირა, ფული არ ჰქონდა, პრაქტიკულ საქმეს გულს ვერ უდებდა, იცვლიდა ქალაქებსა და უნივერსიტეტებს, ცხოვრობდა სხვათა დახმარების ხარჯზე. მაგრამ სატრფოსადმი საოცარ თავდადებასა და ერთგულებას იჩენდა. იყო უაღრესად გულღია, თავაზიანი და ყურადღებიანი. ჯვრისწერამდე რებეკასგან ფულს არ იღებდა, შემდეგ კი ყოველ წერილში ფულზე ჩიოდა. ერთხელ მასწავლებელმა კონსტანტინეს ვალტერ სკოტის "აივენგო" მისცა გასარჩევად, რომლის ერთ-ერთ პერსონაჟს რებეკა ჰქვია. რებეკას ხსენებაზე ყველა კონსტანტინეს მიაჩერდა. "გამაწითლეს საძაგლადო", წერს მწერალი. "ლანდებთან ლაციცში" იგი თავის რომანულ ფათერაკებზე მოგვითხრობს, ასახელებს გერმანელ ქალებს, ზოგს გათხოვილს, ზოგსაც - გასათხოვარს, მაგრამ არა რებეკას. შეიძლება რომელიმე მათგანი რეალურად არც არსებულა, მაგრამ ადელჰაიდე ლენცთან რომანი მართალი უნდა იყოს, რადგან ეს ასული ძალიან ჰგავს ელლენ რონსერს ("მთვარის მოტაცება")
ისაია ვაშაძე ოჯახთან ერთად
- ამ სიყვარულმა რებეკას მშობლების სიჯიუტეც დაამარცხა?
- 1914 წელს რებეკასა და კონსტანტინეს ჯვარი თავად ისაიამ დასწერა. წყვილი გერმანიაში წავიდა. იქ ორივე დააპატიმრეს, როგორც რუსეთის მოქალაქეები. გერმანელებს რებეკა ებრაელი ეგონათ - სახელისა და მამის სახელის გამო. მოგვიანებით, რებეკაც სოციალისტ-ფედერალისტი გახდა, თუმცა, კონსტანტინე უშლიდა, პარტიულობა ქალს არ სჭირდებაო. რებეკას უმცროსი ძმები - სიმონი და დავითი ფედერალიზმს ერთგულებდნენ. როცა წითელმა ნიაღვარმა წალეკა საქართველო, მათ თავი ევროპას შეაფარეს. დავითი გერმანიაში ცხოვრობდა და იქვე გარდაიცვალა, ხოლო სიმონი უცხოეთის ცას ვერ შეეგუა და სამშობლოში დაბრუნდა. ბოლშევიკებმა უცხოეთში გადახვეწა არ აპატიეს და დახვრიტეს. რებეკა გალაკტიონის პირველ მეუღლესთან - ოლია ოკუჯავასთან მეგობრობდა. 1918 წელს რებეკასა და კონსტანტინეს ქალიშვილი, ნათელა შეეძინათ. როცა კონსტანტინეს შვილის დაბადება ახარეს, სიმამრის ოჯახში იყო. მღელვარებით გაოგნებულმა ლამპის ცხელ შუშას აკოცა და ტუჩები დაიწვა. მღვდელს გაეცინა, სიძის საქციელი კი არ მოეწონა.
- რა გახდა ცოლ-ქმრის დაშორების მიზეზი?
- რამდენიმე თვეში მწერალი გერმანიაში გაემგზავრა, ერთ წელში უკან მობრუნდა და მეუღლეს კატეგორიულად მოსთხოვა ბერლინში წასვლა. რებეკამ და სიდედრ-სიმამრმა წინადადება უარყვეს - ომია, ქვეყანა იქცევა, ძუძუთა ბავშვიანი ქალი სად უნდა წავიდესო. კონსტანტინე გაჯიუტდა, თუმცა რებეკა ვერ დაითანხმა. ეს ფაქტი ძალიან ჰგავს თარაშის სიჯიუტეს თამარის მიერ თმების შეჭრის გამო. 1919 წლიდან, ფაქტობრივად, მათი ხანმოკლე ცოლ-ქმრობა შეწყდა - კონსტანტინე ბერლინში გაბრუნდა, რებეკა კი ჭიათურაში დარჩა - სკოლაში ქართულ და რუსულ ენებს ასწავლიდა. მალე ქვეყანა უარესად აირია - კონსტანტინეს ბოლშევიკები სდევნიდნენ, არც მღვდლის ოჯახს ადგა კარგი დღე - წაართვეს სახლი, წისქვილი, ჩამოართვეს მიწები, აუკრძალეს მღვდელმსახურება. კონსტანტინე მეუღლეს სწერდა : "შენს თვალებში მე მეგულება ჩემი მზეგადაცვლილი სიჭაბუკე". 1925 წელს "დიონისოს ღიმილი" გაუგზავნა. რებეკამ რომანზე რეცენზია დაწერა. თითქოს ძველი წყენა დავიწყებას ეძლეოდა, მაგრამ რამდენიმე თვეში მწერალი დააპატიმრეს. კონსტანტინეს გადაკარგვამ, სევდამ და დეპრესიამ ქალს ფსიქიკა შეურყია... იგი 41 წლის ასაკში ჭიათურაში გარდაიცვალა, იქვე დაკრძალეს. კონსტანტინე დაკრძალვას არ დასწრებია, მაგრამ მაშინ წერდა "მთვარის მოტაცების" პირველ სტრიქონებს და მისი სიჭაბუკის ოცნება აღდგა ქერათმიან, ცისფერთვალა თამარ შარვაშიძის სევდიან სახეში. ამის შემდეგ ქრება რებეკა კონსტანტინეს მეხსიერებიდან, თითქოს არც არასოდეს არსებულიყო...
კონსტანტინე და მირანდა
- კონსტანტინე გამსახურდიამ ცოლად 23 წლით ახალგაზრდა მირანდა ფალავანდიშვილი შეირთო...
- გამორჩეული სილამაზისა და ბუნების ასულს, მირანდას მათიკო ერქვა, იადასაც ეძახდნენ, მირანდად კონსტანტინემ მონათლა - ალბათ, შექსპირის მიხედვით. მწერალმა ის გერმანულ სკოლაში გაიცნო, სადაც თავად ასწავლიდა. მირანდა რეპრესირებულთა ოჯახიდან იყო, მამა, ნიკოლოზი, 1924 წელს დახვრიტეს, როგორც თავადი. დედაც მალე გარდაიცვალა. ძმა მეორე მსოფლიო ომში დაიღუპა. ძველი ტრადიციის მიხედვით, კონსტანტინე ხელის სათხოვნელად მირანდას ბებიას ეახლა, მაგრამ გაწბილებული დარჩა. შე წუწკო, ლამის ჩემი ასაკისა ხარ და ამ ანგელოზს როგორ გაგატანო, - მკაცრად უპასუხა ქალბატონმა და ოჯახის წევრებს მიმართა - სტუმარი გააცილეთო. 1935 წელს 44 წლის კონსტანტინე და მირანდა მაინც დაქორწინდნენ.- ცნობილია, რომ ცოლ-ქმარს კონფლიქტიც ხშირად ჰქონდა...
- კონსტანტინეს, როგორც ყველა დიდ ხელოვანს, რთული ხასიათი ჰქონდა. საშინელი დრო, რომელიც მარყუჟივით ყელზე ეხვეოდა, კიდევ უფრო უწეწავდა ფსიქიკას. მის მძიმე ცხოვრებას მირანდა მართლაც მფარველ ანგელოზად მოევლინა. მარტოობამ, შემოქმედებითმა პროცესმა, ეპოქის კოშმარმა მწერალს მკაცრი ხასიათი ჩამოუყალიბა. ეს თავს იჩენდა ცხოვრებისეულ წვრილმანებში, ხელმომჭირნეობაში, პედანტურ სიზუსტეში, ცოლ-ქმრულ ურთიერთობაში, რასაც თავდაპირველად კონფლიქტებიც მოსდევდა. ახალგაზრდა მირანდა ეჭვიანობდა, ალბათ საყვარლები ჰყავს და იმიტომ მოდის სახლში ასე გვიანო.- მწერლის ქალიშვილი და მირანდა თუ იცნობდნენ ერთმანეთს?
- 1936 წელს ცოლ-ქმარს ქალიშვილი თამარი შეეძინათ, 1939 წელს კი - ზვიადი. კონსტანტინე ახალი დაოჯახებული იყო, როცა საშუალო სკოლა დაასრულა და ჭიათურიდან ჩამოვიდა უფროსი ქალიშვილი ნათელა. მირანდა და ნათელა თითქმის ტოლები იყვნენ. უდედმამოდ აღზრდილი ნათელას დანახვაზე მირანდა ატირდა, ნათელასაც ცრემლები მოეძალა. მირანდა ყველანაირად ცდილობდა ნათელას უდედობა არ ეგრძნო. ნათელას უთქვამს, ფული რომ მჭირდებოდა, მამას ვერ ვეუბნებოდი, მირანდას ვთხოვდი ხოლმეო. ერთხელ ეს კონსტანტინეს გაეგო და ცოლზე გაბრაზებულა - ვერ გავიგე, ნათელა შენი შვილია თუ ჩემიო.
კონსტანტინე გამსახურდია, თამარ გამსახურდია, თათია ხაინდრავა, ზვიად გამსახურდია და მირანდა ფალავანდიშვილი-გამსახურდია
კონსტანტინეს თავისებური წარმოდგენა ჰქონდა ქალის განათლებაზე. არ მოსწონდა მირანდა რომ უნივერსიტეტში სწავლობდა, ეუბნებოდა - სჯობია, ოჯახს მიხედოო. მირანდამ ეკონომიკის ფაკულტეტი დაასრულა, მაგრამ არსად უმსახურია. მეუღლეს ლიტერატურულ მუშაობაში ეხმარებოდა, თარგმნიდა, უვლიდა ოჯახსა და შვილებს, მასპინძლობდა სტუმრებს, მოგზაურობდა საზღვარგარეთ. მხოლოდ ერთხელ იყო მეუღლესთან ერთად სამოგზაუროდ გერმანიაში, მანამადე მწერალს არ აძლევდნენ უცხოეთში წასვლის უფლებას. როგორც ზვიადი იგონებს, დედამ მას მუსიკისა და ხელოვნების სიყვარული და ქალისადმი რაინდული თაყვანისცემა ჩაუნერგა.
ზვიადთან და ქალიშვილთან ერთად
- როგორც ცნობილია, მირანდაც უდროოდ გარდაიცვალა...
- მირანდა ამ ქვეყანას 56 წლის ასაკში განშორდა - უკვე მესამე სტადიაში გადასული სიმსივნე აღმოაჩნდა. ტკივილებს უხმოდ იტანდა სნეული. "კოლხური კოშკის" ეზოში დაკრძალეს 1970 წელს ის, ვისაც მწერალმა თავისი მრავალწლიანი შრომის ნაყოფი - "დავით აღმაშენებელი" უძღვნა. მირანდა დილით გარდაიცვალა. ზვიადი ექიმის ჩამოსაყვანად რუსეთში იყო წასული. ეგონათ, კონსტანტინეს ჯერ კიდევ ეძინა, ის კი საწერ მაგიდასთან იჯდა და წერდა. როცა მირანდას სიკვდილი აუწყეს, ფეხზე წამოიჭრა, კალამი ხელიდან გაუვარდა. ქანცმილეული ისევ სკამზე დაეშვა და დიდხანს იყო გარინდებული. შემდეგ მეუღლის ცხედართან მივიდა და ცხარედ ატირდა. მირანდა აქ, ეზოში უნდა დაიკრძალოსო - უთხრა ახლობლებს. პანთეონი უხსენეს. ჩემი პანთეონი იქ არის, სადაც დავიმარხებიო. მირანდას დაღუპვის შემდეგ კვლავ დეპრესიამ დარია ხელი, შინიდან არ გამოდიოდა, არავის ნახვა არ სურდა, მდუმარედ იჯდა საწერ მაგიდასთან, სიგარეტს ეწეოდა, დროდადრო წერდა და კითხულობდა ან ფანჯრიდან გაჰყურებდა გაძარცვილ ხეებს...შორენა ლაბაძე
